24 maja przypada rocznica urodzin matematyka polskiego Władysława Orlicza.

Orlicz mówił, że „matematyka to swobodny tok myśli i pojęć, które matematyk, podobnie jak czyni to muzyk z dźwiękami, a poeta ze słowami, składa w twierdzenia i teorie”.

Władysław Orlicz urodził się 24 maja 1903 roku w Okocimiu,
a zmarł 9 sierpnia 1990 w Poznaniu. Władysław Orlicz to matematyk związany z tzw. Lwowską Szkołą Matematyki, której głównym przedstawicielem był Stefan Banach.  Jego prace dotyczą głównie analizy funkcjonalnej (działu analizy matematycznej zajmującego się głównie badaniem własności przestrzeni funkcyjnej) i szeregów ortogonalnych (szeregi postaci , gdzie jest ciągiem liczb rzeczywistych lub zespolonych, jest ortogonalnym układem funkcji. Do jego najważniejszych osiągnięć należy opracowanie teorii pewnego typu przestrzeni funkcyjnych (przestrzenie Orlicza i Musielaka-Orlicza). Udowodnił twierdzenie w teorii przestrzeni Banacha nazywane dziś twierdzeniem Orlicza-Pettisa.

Władysław Orlicz był bardzo zdolnym uczniem, okres nauki szkolnej  zakończył 10 czerwca 1920 roku, otrzymując maturę w Państwowej Drugiej Szkole Realnej we Lwowie. Zdał ją
z odznaczeniem i podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Studia na politechnice nie pozwalały mu jednak w pełni rozwijać zdolności matematycznych, dlatego zapisał się na Wydział Filozoficzny (przekształcony wkrótce w Wydział Matematyczno-Przyrodniczy) Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie wykładowcami byli m.in. Stefan Banach, Hugo Steinhaus. Studia uniwersyteckie zakończył w roku akademickim 1925/26. Przygotowanie rozprawy doktorskiej "Z teorii szeregów ortogonalnych" nie zajęło Władysławowi Orliczowi zbyt wiele czasu. Obronił ją 30 lipca 1928 roku i już od 1 sierpnia 1925 roku został młodszym asystentem przy I Katedrze Matematyki Uniwersytetu Jana Kazimierza. W tym właśnie okresie napisał swoją pierwszą pracę na temat teorii sumowalności i opublikował ją w 1926 roku. Semestr zimowy 1929 i semestr letni 1930 spędził Orlicz w znanym niemieckim ośrodku naukowym w Getyndze. Udał się tam studiować mechanikę teoretyczną. W Niemczech zetknął się z wieloma znakomitościami w tym z: E. Landau’em, R. Courantem, H. Bohrem, M. Bornem. W Getyndze rozpoczął, początkowo we współpracy z Wilhelmem Z. Birnbaumem, a później samodzielnie, badanie przestrzeni funkcyjnych, nazwanych po latach przestrzeniami Orlicza. W październiku 1930 roku zostaje Orlicz starszym asystentem w Drugiej Katedrze Matematyki na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej. Kierownikiem Katedry był profesor Antoni Łomnicki. 22 czerwca 1934 roku uzyskuje habilitację przedstawiając Radzie Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu Jana Kazimierza rozprawę „Z badań nad układami ortogonalnemi”. Rezultaty prac Profesora nad układami ortogonalnymi miały charakter fundamentalny i wnosiły bardzo istotny wkład w rozwój tej części analizy, co zostało podkreślone np. w książce B. S. Kashina i A. A. Saakyana „Szeregi ortogonalne”. W dniu 14 września 1937 roku został profesorem nadzwyczajnym matematyki na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Poznańskiego.

Opuszczenie Lwowa nie było dla Władysława Orlicza decyzją łatwą. Tracił codzienny kontakt z najsilniejszą w owych czasach w skali świata grupą wybitnych matematyków rozwijających analizę funkcjonalną. Grupę tę nazwano później Lwowską Szkołą Matematyczną. Zasłynęła ona także niekonwencjonalnymi metodami pracy. Do legendy przeszły systematyczne spotkania i dyskusje jej członków w lokalu Kawiarni Szkockiej. Tam powstawała słynna “Księga Szkocka”. Był to gruby zeszyt - notatnik, do którego wpisywano problemy, jakich w danej chwili nie udawało się rozwiązać. Często stawiający problem dopisywał obietnicę uhonorowania osoby, która znajdzie rozwiązanie, nagrodą w postaci butelki wina lub piwa. Za rozwiązanie zagadnienia istnienia bazy w przestrzeni Banacha Stanisław Mazur zobowiązał się sprezentować żywą gęś. Taką właśnie nagrodę odebrał z rąk fundatora szwedzki matematyk w roku 1972. Większość pytań, a było ich ponad 190, wpisanych do Księgi Szkockiej ma już dzisiaj swoje odpowiedzi. Autorem, lub współautorem, 14 spośród nich był Orlicz.

Wspominając swoje poznańskie początki lat 1937-39 Orlicz stwierdzał, że takich zadań z całek krzywoliniowych i powierzchniowych jakie przeliczano na ćwiczeniach w Poznaniu nigdy przedtem nie widział i próbując zmierzyć się z nimi samodzielnie miewał często ogromne kłopoty.

Wybuch Drugiej Wojny Światowej zastał Profesora Orlicza we Lwowie, gdzie przebywał na wakacjach. W listopadzie 1939 roku został zaangażowany na Politechnice. W okresie od 31 grudnia 1939 do 22 czerwca 1941 był profesorem przy Katedrze Matematyki na Uniwersytecie Lwowskim. W latach 1941–1944 pracował oficjalnie jako nauczyciel w Publicznej Rzemieślniczej Szkole Zawodowej, a nieoficjalnie prowadził tajne nauczanie gimnazjalne i akademickie. W 1945 w wyniku przymusowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich opuścił Lwów, udając się do Poznania, gdzie objął Katedrę Matematyki na tamtejszym uniwersytecie. Od 1953 pracował także w Państwowym Instytucie Matematycznym w Warszawie. Od 1956 był członkiem-korespondentem, od 1961 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Do końca życia Władysław Orlicz był związany z Poznaniem, gdzie został pochowany na pochowany na Cmentarzu Junikowo. Śmierć Władysława Orlicza, postaci legendarnej już za życia, ostatniego członka Lwowskiej Szkoły Matematycznej, współtwórcy jej potęgi i ponadczasowych dokonań była ogromną stratą dla nauki polskiej i światowej. Żyje on wciąż w pamięci swoich uczniów i następców.

Najważniejsze publikacje:

1. S. Kubraczkiewicz i W. Orlicz, Rachunki do I klasy szkoły powszechnej , Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów 1937, 92 strony.

2. A. Frejlich i W. Orlicz, Matematika dlya klyasi serednikh zagal’no- -osvitnikh shkil, Państwowe Wydawnictwo Książek Szkolnych we Lwowie 1938, 168 stron (po ukraińsku).

3. W. Orlicz, Liniowa Analiza Funkcjonalna, Peking 1963, 138 stron (po chińsku).

4. W. Orlicz, Linear Functional Analysis, angielskie tłumaczenie z chińskiego książki [3a] przez Lee Peng Yee, Series in Real Analysis 4, World Scientific, Singapore 1992, 262 strony. MR 94c:46002 Zbl 799.46002

5. Władysław Orlicz, Collected Papers. I, II. With contributions by Wanda Matuszewska and Lech Maligranda, PWN-Polish Scientific Publishers, Warszawa 1988, 1754 strony. MR 89i:01141 Zbl 675.01024 5.

6. Władysław Orlicz i Andrzej Alexiewicz dokonali rekonstrukcji książki S. Banacha „Wstęp do teorii funkcji zmiennej rzeczywistej”, Monografie Matematyczne, Tom 17, Warszawa-Wrocław 1951

Odznaczenia:

· Złoty Krzyż Zasługi (1954)

· Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1958)

· Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1986)

· Sztandar Pracy II klasy (1973)

· Sztandar Pracy I klasy (1978)

· Nagroda im. Stefana Banacha (1948)

· Nagroda Państwowa II stopnia (1952)

· Nagroda Państwowa I stopnia (1966)

· Medal PAN im. Mikołaja Kopernika (1973)

Źródło:https://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:993601/FULLTEXT01.pdf

A.Gala-Jaskórzyńska