Artykuł z cyklu: Szczególnie ważne dla wychowawcy
Indywidualizacja pracy z uczniem – jak podzielić swoją uwagę, żeby wystarczyło jej dla wszystkich
Katarzyna Topolska
Indywidualizacja pracy jest jednym z największych wyzwań edukacyjnych, a organizacja pracy w taki sposób, żeby każdy skorzystał z niej w takim samym stopniu wymaga dużego przygotowania. Dobrze zaplanowana na początku, może okazać się dużym ułatwieniem i stać się nawykiem, a nie stresującym obowiązkiem i piętrzącym się stosem papierów. A dla uczniów może być często pierwszą w życiu okazją na osiągnięcie sukcesu.
Z artykułu dowiesz się m.in.:
• Na czym w praktyce polega indywidualizacja pracy z uczniem
• Kiedy uruchamia się indywidualizację pracy z uczniem
• Jakie powinny być kolejne kroki planowania pracy z uczniami, aby możliwa była indywidualizacja pracy
• Jakie konkretne rozwiązania warto wprowadzić do codziennej pracy
Indywidualizacja to uwzględnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym różnic indywidualnych między uczniami i stosowanie takich zabiegów pedagogicznych, które (przy uwzględnieniu owych różnic) sprzyjają maksymalnemu rozwojowi osobowości uczących się.(Lewowicki, 1997).
Po co indywidualizujemy pracę w szkole?
Przy pracy z grupą uczniów należy wyjść z założenia, że każdy ma inne doświadczenia, inny rodzaj wychowania i podejścia do kształcenia, inne trudności i predyspozycje. Sprawiedliwe traktowanie nie polega więc na wręczaniu takiego samego zadania wszystkim, bo nie każdy będzie miał na wstępie takie same przygotowanie do jego rozwiązania. Dobry nauczyciel będzie pracował nad rozwijaniem postępów danego ucznia i stawianiem mu indywidualnych wyzwań, a nie porównywał go do średnich osiągnięć klasy czy „wybitnych jednostek”.
Indywidualizując pracę pokazujesz uczniom, że są najlepszą wersją siebie i w ramach tej wersji mogą stawać się coraz lepsi. Budujesz ich pewność siebie i poczucie własnej wartości, które są absolutną podstawową nie tylko w edukacji, ale po prostu w życiu społecznym.
Dziecko o dobrze osadzonej wierze we własne możliwości będzie łatwiej wchodziło w stan optymalnego pobudzenia emocjonalnego, w którym najlepiej i najskuteczniej się uczymy.
Zatem wykorzystując w pracy dydaktycznej indywidualizację i dopasowanie do zróżnicowanego poziomu zdolności uczniów pracujemy nie tylko nad ich postępami edukacyjnymi, ale także nad ich zasobami własnymi. To holistyczne podejście naprawdę może zdziałać cuda.
Kiedy uruchamia się indywidualizację?
Należy pamiętać, że indywidualizacja pracy jest nieodłącznym elementem obejmowania uczniów pomocą psychologiczno-pedagogiczną i to od niej można wyjść podczas planowania pracy
z zespołem klasowym.
Przy wprowadzaniu indywidualizacji często można spotkać się z oporem wynikającym najczęściej ze złego zrozumienia jej idei. W takim podejściu do nauczania nie chodzi o to, by skierować całą swoją uwagę na jednego ucznia lub grupę uczniów, pozostawiając innych „samym sobie”. To raczej system organizacji pracy zorientowany na wsparcie w nim każdego, w taki sposób, by nikt nie czuł się gorzej czy mniej warty uwagi i tym samym wyrównania szans na osiągnięcie sukcesu. Pamiętając, że dla różnych uczniów określenie „sukces” może mieć zupełnie inne znaczenie.
Planowanie pracy z zespołem klasowym wymaga kolejno:
1. przeanalizowania i zdiagnozowania uczniów (zapoznanie się z ich dokumentacją, ustalenie mocnych i słabych stron, w miarę możliwości poznanie historii rodzinnej
i uwarunkowań środowiskowych) – ten proces cały czas wymaga uaktualniania
i weryfikacji naszej wiedzy,
2. podzielenia klasy na grupy (tylko dla własnej wiedzy, nie informując uczniów o tym podziale) – podział ten będzie uzależniony od tego, jak wygląda grupa i jak rozkładają się w niej mocne i słabe strony uczniów, np. uczniowie zdolni, uczniowie dyslektyczni, uczniowie o trudnej sytuacji domowej, uczniowie o nadpobudliwości ruchowej, itp. – to pomoże nam lepiej zorganizować pracę na lekcji,
3. określenia szczegółowego zakresu umiejętności i wiedzy, który uczniowie muszą przyswoić na konkretną ocenę (na podstawie podstawy programowej), pamiętając przy tym, że nie każdy uczeń musi dostawać oceny bardzo dobre, są uczniowie, dla których sukcesem będzie ocena dostateczna – nie należy różnicować uczniów z uwagi na stopnie, które otrzymują,
4. określenia celów indywidualizacji pracy dla konkretnych uczniów, czyli co dla danej osoby będzie sukcesem.
Powyższe kroki wypracowuje się w zespołach złożonych z wszystkich nauczycieli przedmiotowych, wychowawcy klasy, psychologa, pedagoga i innych specjalistów (np. logopedy), dobrą praktyką jest też zapraszanie do takiej współpracy rodzica czy inne osoby pracujące
z dzieckiem.
Systematyczność spotkań określana jest przez zespół (tylko w przypadku uczniów posiadających IPET przepisy określają minimalną liczbę spotkań zespołu w trakcie roku szkolnego). Na kolejnych spotkaniach określa się stopień osiągnięcia celów, analizuje postępy ucznia i w razie potrzeby modyfikuje zakres działań.
Jakie konkretne rozwiązania można wprowadzać do codziennej pracy
• W przypadku ocenianych prac (prace domowe, kartkówki, sprawdziany) przygotowywać dwie wersję – łatwiejszą i trudniejszą. By uniknąć pytań typu „dlaczego on ma łatwiej?!” można każdemu uczniowi dać wybór, którą pracę chce wybrać lub promować dodatkowo zadania „dla chętnych”. W ocenianie warto też wplatać elementy oceny kształtującej, opartej na wskazywaniu postępów ucznia.
• Promowanie pomocy rówieśniczej, jako metody aktywizacji uczniów zdolnych
i metodę wsparcia uczniów z trudnościami. Do rozważenia, czy ten rodzaj pomocy będzie nagradzany (np. w formie ocen punktowych czy ocen z zachowania). Trzeba pamiętać, że dla ucznia ze specyficznymi trudnościami włożenie wysiłku w zrozumienie tematu
i poświęcenie czasu, by go opanować jest takim samym wyzwaniem, jak dla ucznia zdolnego wejście w rolę nauczyciela i pomoc w opanowaniu wiedzy drugiej osobie. Być może przy tworzeniu takich tandemów każdy z nich powinien zostać w jakiś sposób dodatkowo nagrodzony.
• Bazowanie na przekazie polisensorycznym (wielozmysłowym), by zwiększyć możliwości odbioru i wzmacniać wartość przekazu (grafiki, rysunki, pisanie, mówienie, pokazywanie, modele 3D, których można dotknąć, itp.), warto stosować naprzemienność form pracy
(w miarę możliwości).
• Bieżące weryfikowanie stopnia zrozumienia przekazywanych treści, modyfikowanie zdań
i pytań, jeśli są dla kogoś niezrozumiałe. Można zadawać na forum klasy pytanie o to, czy dany zakres materiału jest zrozumiały, ale nawet jeśli klasa chóralnie odpowie „tak”, warto nawiązać po prostu kontakt wzrokowy z uczniami, dla których dany temat może być trudny. Uczniowie często będą się wstydzili powiedzieć, że czegoś nie rozumieją. W tym miejscu można też aktywizować uczniów zdolnych – prosząc by sami wytłumaczyli, jak rozumieją dane zadanie. Przy tłumaczeniu zadań warto stosować przykłady i wzory rozwiązań, czyli opierać się na konkretach, tam gdzie to jest możliwe.